Een collega op mijn werk liet mij dit werpmes zien. Het is afkomstig van de rommelzolder van zijn vader, een inmiddels hoogbejaarde Indië-veteraan. Zijn vader weet niet meer hoe hij aan dit mes is gekomen. Ik heb hem beloofd binnen de VVE na te vragen of iemand dit object (her)kent.
Het lemmet is aan een kant versierd, geciseleerd. Het handvat ontbreekt. Het mes is gecorrodeerd, maar toch nog redelijk scherp.
Kent iemand dit object? Waar komt het vandaan? Op welke manier wordt het gebruikt?
- werpmes
Het afgebeelde werpmes (de lengte is niet aangegeven) is vrijwel identiek aan een exemplaar, afgebeeld op p. 74 onder nummer 42 en omschreven als: Wurfeisen, Eisen, Griff: Schnurgeflecht, totale lengte 44 cm, stam: Zande, in het boek “Waffen aus Zentral-Afrika”, uitgegeven in 1985 door het Museum für Volkerkunde, Frankfurt am Main. Dit mes is volgens de toelichting in 1906 geveild bij het veilinghuis Bangel, en kennelijk ook afgebeeld in het uit 1975 daterende boek van Westerdijk (over wapens, dat ik niet heb): 60, 84. In het boek staat niet vermeld hoe dit wapen te werpen, dus daar kan ik niets van zeggen. Dick.
Het is duidelijk een werpmes van de Zande. Ik heb een soortgelijk exemplaar. Het handvat ontbreekt niet , het heft werd omwikkeld met vezel die in een patroon werd geknoopt, sommige exemplaren hebben een koperen draad om het heft. De Zande krijger droeg in zijn rechterhand een schild en enkele speren. Enkele werpmessen hingen aan de binnenzijde van het schild aan een ronde dop. Hij gooit eerst zijn speren en op het laatst de werpmessen. Als hij die gooit roept hij de naam van zijn overste om zo te kunnen verantwoorden dat hij een kostbaar wapen werpt en dit eventueel zal verliezen . (cfr Dodelijk mooi p.91)
Volgens H. Westerdijk, ‘IJzerwerk van Centraal-Afrika’, 1975, pagina 60/61 + pagina 84, fig. 1,2:
“Het ‘klassieke’ Zande-werpmes, dat door zijn enorme vormvastheid en massaproductie een grote bekendheid heeft verkregen. Bij de vergelijking van tientallen exemplaren valt de grote gelijkvormigheid op. Dit doet het vermoeden rijzen dat bij de vervaardiging met houten mallen gewerkt is.Het doorslaggevende bewijs is hiervoor niet geleverd. Ook onder deze werpmessen treffen we exemplaren aan die bijzonder fraai gegraveerd zijn, o.a. met het voor de Zande kenmerkende spiraalmotief. De handvatten zijn bijna altijd met gevlochten vezelwerk omwonden. Slechts zelden treft men ivoren of benen handvatversieringen aan.” “Bij werpproeven en uit verhalen van ontdekkingsreizigers kan men opmaken dat dit werpmes een der meest vervaarlijke gevechtswapens van het gehele Congo-stroomgebied is geweest. Slechts zelden ontbreekt het voor de Zande zo kenmerkende oortje aan de basale tak.”
Westerdijk zegt niets over het aan één kant gegraveerd zijn. Verder zijn de door hem getekende exemplaren soberder versierd dan dit exemplaar.
Hans Hamers
Het lijkt verwarrend dat er maar één zijde van het wapen is versierd met een geciseleerd decor. Uit eigen ervaring weet ik dat deze wapens of geen of slechts aan één kant een decor hebben. In ‘Dodelijk Mooi, wapens uit Centraal-Afrika’ Joseph Cornet e.a. 1992 komt alles bijeen ‘ De Kreish, Mittu, Bongo en Aido hadden zelf uitstekende smeden en hun fabrikaten zijn duidelijk verschillend van het Zandesmeedwerk, vooral op gebied van gravering.’ p. 183 en op dezelfde pagina zien we de montering van dit werpmes op een schild. Er kan maar één voorkant zijn.